Beta Karoten Nedir? Faydaları Nelerdir?

‘Beta karoten nedir?’ sorusu bitki, meyve ve sebzelere kırmızı-turuncu renklerini veren bir bileşen tanımıyla yanıtlanabilir. Beta-karoten, bitkilerde bulunan ve onlara sarı ve turuncu rengini veren bir pigmenttir. Havuç başta olmak üzere tatlı patates, yeşil yapraklılar, kavun, dolmalık biber ve kabakta yoğun olarak bulunur.

Vücutta temel bir vitamin olan A vitaminine dönüştürülen beta karoten aynı zamanda bir karotenoid ve antioksidandır. Karotenoid fotosentetik mikroorganizmalarda bulunan biyolojik bir pigmenttir ve diğer moleküllerle reaksiyona girerek hücrelere zarar verebilecek serbest radikalleri devre dışı bırakma konusunda bir antioksidan olarak görev alır (1).

Beta Karoten Nedir?

‘Beta karoten nedir?’ sorusunun yanıtı retinole dönüştürülen bir provitamin olarak düşünülebilir. A vitamininin vücutta muhafaza edilen şeklini ifade etmesinin yanı sıra vücudun bağışıklık sisteminin daha iyi çalışmasına yardımcı olmak için kullandığı önemli bir vitamindir (2).

Yaraların iyileşmesi ve hastalıkların önlenmesine de yardımcı olur. Vücudun maksimum performans göstermek adına ihtiyaç duyduğu antioksidanlar arasında bulunan Beta karoten aynı zamanda antiinflamatuar özelliklere de sahiptir. Eksikliğine ait ilk ve en önemli belirti gece körlüğüdür (3).

Kalp, akciğerler ve böbrekler gibi sağlıklı organların korunması, hücre büyümesi gibi kritik görevlerde rol alan A vitamini, aynı zamanda görme fonksiyonları için de hayati bir bileşen olarak değerlendirilebilir. Beta karoten özellikle yağda çözünen bir mikrobesindir. Bu nedenle A vitamini içeren yiyecekler pişirildiğinde vücudun bu besinlerden karşılayacağı A vitamini emiliminde artış olur. Beta karoten için önerilen bir diyet programı henüz belirlenmemiş olsa da cinsiyete ve yaşa göre alınması gereken miktarlar aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:(4)

• 1-3 yaş: 1.000 IU
• 4-8 yaş: 1.321 IU
• 9-13 yaş: 2.000 IU
• 14-18 yaş: 3.000 IU(erkekler), 2.310 IU(kadınlar)
• Yetişkinler: 3.000 IU(erkekler), 2.310 IU(kadınlar)
• Hamileler: 2.565 IU
• Emzirenler: 4.300 IU

Beta Karotenin Faydaları Nelerdir?

Antioksidanlar serbest radikallerin faaliyetini önleyen bileşenlerdir. Vücutta serbest radikallerin normal düzeyin üstüne çıkması sonucu oksidatif stres meydana gelerek hücre hasarı oluşturabilir. Oksidatif stresin azaltılmasında etkili olan antioksidanlardan biri de Beta karotenlerdir (5).

Azalan oksidatif stresi seviyeleri sonucu vücut kanser, kalp rahatsızlıkları, alzheimer gibi bilişsel bozukluklara neden olabilecek durumlara karşı daha dayanıklı hale gelir. Peki beta karoten nedir, faydaları nelerdir?

Bilişsel İşlevlerde Artış

Beta karoten, antioksidan etkisi sayesinde bilişsel işlevleri destekleyici sonuçlar sunabilir. Antioksidanlara odaklanan sekiz adet çalışmayı içeren Cochrane veritabanına ait 2018 yılında yapılan bir araştırma, beta karoten takviyeleri ve bilişsel işlevler, hafıza fonksiyonları arasındaki ilişkiye dair olumlu sonuçlara ulaşmıştır.(6) Takviyelerin yanı sıra beta karoten içeren gıda tüketiminin de bilişsel gerileme ve bunama risklerini azalttığı görülmüştür.(7)

Cilt Sağlığında İyileşme

Antioksidan etkinin bir sonucu olarak beta karoten cilt sağlığını artırmaya yardımcı olabilir. Beta karoten gibi antioksidan alımının cilt üzerindeki etkilerini araştıran bir çalışmada bu tip antioksidanların cildi UV ışınlarına karşı koruyabileceğini göstermiştir (8). Çalışmalar sonucu UV ışınlarına karşı dayanıklı hale gelen cildin aynı zamanda görünümünde de iyileşme gözlenmiştir.

Akciğer Sağlığının Korunması

A vitamini ve beta karoten akciğer kanserine yakalanma oranlarını düşürebilir. Bu bileşenlere sahip yiyecekleri tüketmek, kişilerin akciğer kanseri ve diğer birçok kanser türüne karşı düşük risk seviyesine sahip olmalarına yardımcıdır. A vitamini akciğerlerin doğru şekilde çalışmasına yardımcı olur (9). Yine 2017’de yapılan bir araştırma beta karotenin de dâhil olduğu karotenoidlerden zengin bir diyetin orta sıklıkta sigara kullanan kişiler üzerinde akciğer kanseri, skuamöz hücreli karsinom, adenokarsinom, küçük hücreli karsinom riskinin düşük olduğu sonucuna varmıştır (10).

Göz Sağlığında Düzelme

‘Beta karoten nedir?’ sorusunu yanıtlarken bu provitaminin gözler üzerindeki etkilerini bilmek önemlidir. Beta karoten gibi karotenoidler göz sağlığı üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Beta karotenden zengin bir beslenme, görme fonksiyonlarını iyileştirmeye yardımcı olur. Aynı zamanda makula dejenerasyonuna (AMD) karşı gözleri korur.

Yapılan araştırmalar karotenoidlerin gelişmiş AMD riskini azalttığını göstermiştir. Çalışma beta karoten dâhil olmak üzere diğer karotenoidleri de içeren bir beslenmenin halk sağlığı stratejilerine uygun olduğunu tespit etmiştir (11).

Kanser Riskinde Düşüş

Araştırmalar beta karoten gibi antioksidan bakımından zengin gıdaları içeren beslenme programlarının belirli kanserlerin gelişimine karşı kişiyi koruyabileceğini gösterir.(12) Bu kanser türleri arasında meme, akciğer, pankreas kanserleri yer alır. (13,14,15)

Beta Karoten Bakımından Zengin Besinler Nelerdir?

Sarı, turuncu, kırmızı renkli meyve ve sebzelerin yanı sıra diğer yeşil renkli sebzeler de yüksek Beta karotene sahiptir. Araştırmalar pişmiş havucun çiğ havuca oranla daha fazla karotenoid içerdiğini göstermiştir. (16) Zeytinyağı ile tüketilen sebzeler de karotenoidlerin biyoyararlanımını artırabilir. Beta karoten yağda çözünen bir bileşiktir. Bu özellik bileşenin yağ ile birlikte tüketildiğinde emiliminin yükseleceğini ifade eder.

Beta karoten bakımından zengin diğer önemli gıdalar arasında lahana, ıspanak, tatlı patates, brokoli, bal kabağı, kayısı, bezelye, marul bulunur. Bitki ve baharatlar olarak ise kırmızıbiber, acı biber, maydanoz, kişniş, mercanköşk, adaçayı yüksek beta karoten seviyelerine sahiptir.(17)

‘Beta karoten nedir?’ sorusuna bir yanıt olarak vücudun birçok işlevi üzerindeki olumlu etkileri öne çıkar. Özellikle göz sağlığının önemli bir destekleyicisi ve çoğu metabolik faaliyetin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesinde Beta karoteni oldukça etkilidir. Beta karoteni meyve ve sebzelerin yanı sıra belirli gıda takviyeleri ile almak da mümkündür. Vitabiotics tarafından sunulan Visionace Plus, göz aktivitelerini destekleyici beta karotenleri içerir. Siz de diyetinize ek beta karoten gıda takviyelerinden kullanarak, göz sağlığınızı koruyabilirsiniz.

Kaynaklar:

1. https://www.livescience.com/52487-carotenoids.html
2. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/beta-Carotene
3. https://www.allaboutvision.com/nutrition/vitamin_a.htm
4. https://www.webmd.com/diet/health-benefits-beta-carotene
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6204759/
6. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD011906.pub2/full
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5293796/
8. https://academic.oup.com/ajcn/article/96/5/1179S/4577133
9. https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminA-Consumer/
10. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fonc.2017.00023/full
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5119484/
12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5456284/
13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3564658/
14. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4663591/
15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5150257/
16. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S146685640700046X
17. https://www.healthline.com/health/beta-carotene-benefits#risks