Tiroidlerin Anahtarı: İyotun Faydaları Nelerdir?
Vitamin, mineral, eser elementler gibi mikro besinler yaşamı sürdürmek ve optimal fizyolojik fonksiyonları sağlamak için gereklidir. Bu mikro besinler, enerji metabolizması, organların işlevselliği ve bağışıklık sisteminin düzenlenmesi gibi birçok fonksiyonda rol alır. İyot, insan vücudunda üretilmediğinden yalnızca beslenme ve iyot takviyeleri ile vücuda alınır. Bu nedenle vücut için temel bir mikro besin olarak kabul edilir. İnsan gelişiminde başka herhangi bir besin maddesi, iyot yerine kullanılamaz ve iyotun faydaları diğer mikro besinler ile sağlanamaz. Vücuttaki toplam iyot havuzunun yaklaşık %60’ı tiroid bezinde depolanır. (1-3)
İyotun faydaları özellikle metabolizmanın işlevinde kendini gösterir. İyot, normal enerji oluşum metabolizmasına katkıda bulunur. Tiroid hormonlarının normal üretimine ve normal tiroid fonksiyonuna katkıda bulunur. Eser bir mineral olan iyot, nörogelişimde önemli bir rol oynar ve çocukların normal büyümesinde önemli bir etkiye sahiptir. Bunun yanı sıra iyot, normal cildin korunmasına katkıda bulunur (7). Ayrıca iyotun faydaları arasında aktif bağışıklık sürecinin iyileştirilmesi, geliştirilmesi ve sürdürülmesi yer alır (4).
Tiroidlerin optimal düzeyde faaliyet göstermesi için günlük olarak belirli miktarlarda almanız gerekir. Bu miktarlar yaş grubuna ve fizyolojik duruma göre değişir. Tavsiye edilen günlük iyot alımı; bebekler için 90 µg/gün, 6-12 yaş çocuklar için 120 µg/gün ve yetişkinler için 150 µg/gün`dür. Gebelik ve emzirme döneminde iyot ihtiyacı artar ve bu miktar 250 µg/gündür. Gelişmiş ülkelerde sofra tuzuna iyot eklenmesi gibi uygulamaların ardından zaman içinde günlük alınan miktar 500 µg’a kadar çıkmıştır (5). Siz de en iyi şekilde yararlanabilmek için nelerin iyot içerdiğine göz atabilirsiniz.
İyot Nelerde Bulunur?
İyotun başlıca çevresel kaynağı okyanustur. Okyanusta bulunan elemental iyot, atmosfere karıştıktan sonra yağmurla toprağa döner. İyotun coğrafi dağılımındaki değişkenlikler buzullaşma, sel ve toprağa sızma etkileri nedeniyledir. Sık sık sel olan bölgeler ve dağlık alanlar, yavaş iyot döngüsü nedeniyle tipik olarak iyot eksikliği olan topraklara sahiptir (1).
Vücudumuzda bulunan iyotun major kaynağı diyettir. Gıdalarda ve diyet takviyelerinde bulunan iyot genellikle tuz veya organik formdadır. İyotun gıdasal kaynakları; iyotlu tuz, deniz ürünleri, süt ürünleri, tahıllar, patates ve bazı ilaçlardır. Birçok gıdanın iyot içeriği, elementin topraktaki konsantrasyonuna, sulama ve gübreleme uygulamalarına bağlıdır. Balık ve deniz yosununun da iyot içerikleri değişkenlik gösterir. (3,6)
Deniz ürünleri ağırlık olarak süt ürünlerinden daha fazla miktarda iyot içerir ancak süt ürünlerinden daha az tüketilir. Ayrıca sütün iyot içeriği ürün üreticisine göre değişir. 250 mL’de 88-168 μg olarak ifade edilir. İyotlu tuz kullanmak, yeterli iyot alımını sağlayan en etkili ve istikrarlı yoldur. İyot doğal olarak çok az gıdada bulunduğundan dünyanın birçok ülkesi sofra tuzunu iyotla güçlendirmiştir. Sofra tuzları, diyet tuzu alımınızın yalnızca %15’ini karşılar ve tüketicilerin yalnızca %70’i yemeklerinde iyotlu tuzu seçer. Buna karşılık yediğiniz tuzun yaklaşık %70’i işlenmiş gıdalardan gelir. (1)
İyot Eksikliği Durumunda Neler Olur?
İyot eksikliği, tiroid hormon sentezinin bozulmasına sebep olur ve bunun sonucunda birçok istenmeyen sonuca neden olabilir. Bunun sonucunda sonucu oluşan hastalıklar yaşam boyunca etkisini gösterebilir. İyot eksikliğinin en kritik olduğu dönem büyüme ve gelişmenin erken aşamalarıdır. Çünkü beyin gelişimi bu dönemde iyot kaynağına bağımlıdır. (2)
Tiroid hormonları, gebelik süresince ve doğum sonrası merkezi sinir sisteminin büyümesi ve gelişimi için gereklidir. Bu nedenle bağışıklıkla doğrudan ilişkilidir. Annenin gebelik sırasında iyot gereksinimi %50’den fazla artar. Anneden gelen iyot eksikliği, özellikle gebeliğin erken döneminde ortaya çıktığında, iyot eksikliği bozuklukları (IDD) olarak adlandırılan bebekte geri dönüşü olmayan nörolojik komplikasyonlara ve zeka geriliğine neden olabilir. İyot eksikliği bozuklukları (IDD), tüm yaşam seyrini etkileyebilen birçok hastalığı temsil eder. Bebeklikten yetişkinliğe kadar, IDD guatrları, bozulmuş zihinsel işlevler, hipotiroidizm ve hipertiroidizmi içerir. En şiddetli iyot eksikliği durumunda kretenizm ile sonuçlanabilir. IDD’nin sıklığı ve ciddiyeti, iyot eksikliğinin büyüklüğü ile doğru orantılı olup, tuzun iyotlanması yoluyla iyot alımının iyileştirilmesi bu durumu önleyebilir. (3,7)
Küresel anlamda, 2 milyardan fazla insanda iyot alımı yetersizdir. Bu nedenle iyot eksikliği dünya çapında halk sağlığının önemli sorunlarındandır. Gebe kadınlar ve iki yaşına kadar olan bebekler iyot eksikliği riski en yüksek olan gruplardır. Okul çağındaki çocukların ise dünya genelinde yaklaşık %30’u yetersiz iyot alımına sahiptir. (3,7)
Neden İyot Takviyesi Kullanmalıyız?
İyot, özellikle nörogelişim için oldukça önemli temel bir mikrobesindir. (2) Vücudunuzun ihtiyaç duyduğu iyotu dışarıdan almanız gerekir. Çünkü vücudunuz iyot üretemez. Bu nedenle iyot eksikliği görülmesi olası bir durumdur. Diyetle iyot alımı yetersiz kalan bireylerin iyotu dışarıdan takviye şeklinde alması gerekir. Bebeklikten yetişkinliğe kadar büyüme, gelişme, sinir sistemi ve hormon dengesinde başrol olan iyotu, yaşam boyu optimal bir şekilde karşılamanız önemlidir.
Evrensel olarak tuzun iyotlanması, küresel olarak iyot eksikliğini azaltmayı amaçlasa da, günümüzde eksikliği hala milyonlarca insanı etkiler. Gebelik, tiroid hormonları için daha yüksek bir talep içerir. Yeterli iyot alımı olan sağlıklı gebelerde tiroid bezi hormonların salınımını düzenleyerek yeni bir denge sağlar ve gebelik sürecinin sonuna kadar bu dengeyi korur. Genel olarak, daha yüksek hormon ihtiyacı, yalnızca doğrudan diyet yoluyla iyot alımına bağlı olan hormon salınımındaki orantılı bir artışla karşılanabilir. Yalnızca anne sütü ile beslenen bebekler, ek gıdalarda iyot sağlanmazsa risk altında olabilir. İyot anne sütünde bulunurken, konsantrasyonu annenin alımına ve durumuna bağlıdır. (3)
İyot takviyeleri kullanımının genellikle en önemli nedeni, iyotun tiroid hormonlarının normal üretimine katkıda bulunması ve normal tiroid fonksiyonunu sağlamasıdır. Sonuç olarak iyot, normal enerji oluşum metabolizmasında önemli rol oynar. Çocukların büyümesinde önemli bir etkiye sahiptir. Ayrıca iyot, cilt dokusunun dış etkenlere karşı korunmasına da katkı sağlar. (4)
Az miktardaki iyot eksikliği bile hormon ve metabolizma dengenizi etkilemek için yeterlidir. Bu bilgiler ışığında hormonlarınız, bağışıklık sisteminiz ve fizyolojik fonksiyonlarınız için olmazsa olmaz iyotu, sofranızdan eksik etmeyin.
Kaynakça
- https://www.ccjm.org/content/84/3/236.long
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5872708/
- https://www.karger.com/Article/FullText/371618
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405844022008350
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/190179
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4404933/
- 26.01.2017 tarih ve 29960 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayınlanan Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği
